به‌گزارش قدس آنلاین، آمارها می‌گویند میزان وابستگی کشور به واردات گندم، جو، ذرت و دانه‌های روغنی مثل سویا و کلزا به‌طور متوسط در سال‌های اخیر حدود ۴۳درصد بوده به‌طوری که در سال۱۴۰۱ حدود ۸/۳میلیارد دلار برای واردات حدود ۱۷/۵میلیون تن از محصولات مورد اشاره، ارز هزینه شده است.
به‌صورت کلی امنیت غذایی موضوعی است که بدون تردید از ارکان اساسی امنیت ملی هر کشوری محسوب می‌شود و چنانچه کشور در تأمین محصولات کشاورزی که معمولاً جزو اقلام استراتژیک مصرفی هم هستند، دچار وابستگی باشد، از همان محل آسیب‌پذیر خواهد بود. اما پرسش اساسی این است آیا ایران توان خودکفایی در تولید محصولات اساسی کشاورزی را دارد، آیا در صورت وجود امکان خودکفایی کامل در این محصولات، این امر منطقی و معقول است و اینکه سیاست‌گذاران چه تدبیری باید اتخاذ کنند تا کمترین وابستگی به تأمین مواد غذایی از خارج را داشته باشیم؟
براساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های مجلس سال گذشته منتشر کرد، ساختار موجود در بخش کشاورزی مانع خودکفایی است و مسائلی همچون پایین بودن سود کشت محصولات اساسی، نبود حمایت کافی از تولیدکنندگان در زمان اتخاذ سیاست حذف ارز ترجیحی و نابسامانی‌ها در ساختار بازرگانی بخش کشاورزی در کشور، تحقق اهداف امنیت غذایی از طریق تولید داخل را با مشکل مواجه کرده است.
همچنین گفته می‌شود یکی از مهم‌ترین عواملی که خودکفایی در کشور را سخت کرده بهره‌وری پایین تولیدات کشاورزی است به‌طوری که داده‌های فائو نشان می‌دهد در بازه زمانی ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۰ بهره‌وری تولید بسیاری از محصولات کشاورزی در ایران به‌خصوص محصولات اساسی مانند گندم، جو و سویا پایین‌تر از متوسط جهانی بوده و سودآوری این بخش را کاهش داده است.
شرایط اقلیمی؛ مهم‌ترین عامل وابستگی به واردات
محمود ثابت دیزاوندی، کارشناس اقتصاد کشاورزی در گفت‌وگو با قدس مهم‌ترین دلیل وابستگی ایران به واردات محصولات اساسی کشاورزی را اقلیم گرم و خشک، کم بارش و به‌تبع آن کاهش تولید محصولات کشاورزی دانست و اظهار کرد: بهره‌وری پایین فناوری‌های حوزه کشاورزی در بخش‌های کاشت، داشت و برداشت از دیگر علل است، همچنین ماشین‌آلات فرسوده هم راندمان تولید را پایین آورده است.
وی به شیوه آبیاری سنتی و کم‌بازده اشاره کرد و نیروی انسانی غیرمتخصص و آموزش ندیده، زمین‌های کم‌بهره، عدم سرمایه‌گذاری مناسب و کافی در بخش کشاورزی و غیر رقابتی بودن بخش زیادی از محصولات کشاورزی را از دیگر عوامل وابستگی ایران به واردات محصولات اساسی کشاورزی برشمرد.
این تحلیلگر اقتصاد کشاورزی با اشاره به‌اینکه در تولید چند محصول اساسی همچون گندم، جو، ذرت و دانه‌های روغنی دارای ظرفیت تولید هستیم، افزود: در طول پنج سال گذشته میانگین تولید سالانه گندم در کشور حدود ۱۳میلیون تن و میانگین نیاز ما به واردات هم حدود ۴ میلیون تن بود.
ثابت دیزاوندی، میزان تولید جو در کشور را به‌صورت میانگین ۳/۵میلیون تن و نیاز به واردات این محصول را سالانه حدود ۶ میلیون تن دانست و ابراز کرد: همچنین ذرت سالانه به‌طور متوسط ۳/۵میلیون تن در داخل تولید و ۹ میلیون تن هم واردات انجام می‌شود. در حوزه دانه‌های روغنی مثل سویا و کلزا نیز ۳ میلیون تن تولید و حدود یک میلیون تن هم واردات صورت می‌گیرد.
وی میزان وابستگی کشور در محصول گندم را حدود ۴۰درصد، جو حدود ۵۰درصد، ذرت ۹۰درصد و در دانه‌های روغنی حدود ۸۵درصد خواند و اظهار کرد: در سال گذشته در خصوص اقلام مورد اشاره حدود ۸/۵میلیارد دلار واردات انجام شد که رقم قابل‌توجهی است.این مدرس دانشگاه در ادامه سخنان خود با بیان اینکه در دنیا، کشورها به دو دسته تولیدکننده و واسطه تقسیم می‌شوند که ما بیشترِ واردات خود را از کشورهای واسطه انجام می‌دهیم، گفت: در این میان امارات به‌عنوان یک کشور واسطه که خود تولید محصول کشاورزی ندارد به‌دلیل تبدیل شدن به یک هاب در منطقه، امکان واردات محصولات کشاورزی را برای ما فراهم می‌کند و پس از آن ترکیه در رده بعدی قرار می‌گیرد. همچنین هند هم به‌دلیل اینکه یکی از تولیدکنندگان بزرگ گندم و برنج است بخشی از نیاز ما به این محصولات را تأمین می‌کند.
ثابت‌دیزاوندی با بیان اینکه پاکستان، چین، برزیل، فدراسیون روسیه، هلند و سوئیس هم از دیگر کشورهایی هستند که ما به‌واسطه آنان واردات محصولات کشاورزی انجام می‌دهیم، به راهکارهای کاهش وابستگی به واردات در محصولات اساسی کشاورزی اشاره و تصریح کرد: استفاده از ظرفیت کامل بخش کشاورزی با تقویت مجموعه عوامل اثرگذار آن ازجمله استفاده از فناوری‌های نوین در این بخش، مکانیزه کردن کشاورزی، استفاده از محصولات کم آب‌بر و پر بازده که مناسب اقلیم ایران باشد، آموزش نیروی انسانی، سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی و رقابتی کردن این بخش و سایر عوامل که منجر به‌استفاده از ظرفیت کامل بخش کشاورزی می‌شوند، به کاهش وابستگی کمک می‌کنند.
وی به‌استفاده از ظرفیت کشت دیم به‌منظور تقویت اراضی زیرکشت با توسعه زمین‌های کشاورزی قابل استفاده در سطح کشور اشاره کرد و ادامه داد: حدود ۵۲میلیون هکتار اراضی مناسب کشت دیم در کشور وجود دارد که چنانچه زمین‌های با شیب تند، راه‌های مواصلاتی، جنگل‌ها، زمین‌های مسکونی و باغی را از این میزان حذف کنیم، حدود ۲۱میلیون هکتار از این میزان قابلیت کشت را دارند. چنانچه فرض را بر این بگذاریم که حداقل عملکرد مطلوب یک زمین یک هکتاری برای کشت دیم حدود ۵۰۰ کیلو باشد در سطح این ۲۱میلیون هکتار حدود ۷ تا ۱۰ میلیون تن افزایش تولید خواهیم داشت. یعنی حتی با شرایط موجود با افزایش سطح زیر کشت می‌توانیم کمی از وابستگی به واردات را کم کنیم.
امکان صفر شدن وابستگی وجود ندارد
این تحلیلگر اقتصاد کشاورزی به کشت فراسرزمینی به‌عنوان یکی از ظرفیت‌های کاهش وابستگی به واردات محصولات کشاورزی اشاره و اضافه کرد: ضمن اینکه امکان صفر شدن وابستگی به واردات محصولات کشاورزی وجود ندارد؛ این امر برای همه محصولات هم معقول نیست، چراکه منابع مالی و مادی لازم برای به‌روزآوری این حجم از موضوعات و ایجاد بسترهای مورد نیاز برای تغییر وضعیت موجود فراهم نیست و با درآمدهایی که کشور ما دارد سال‌های زیادی زمان می‌برد که به تکنولوژی و به‌روزآوری فناوری‌های لازم برسیم.
ثابت‌دیزاوندی اقلیم ایران را هم مناسب کشت برخی محصولات کشاورزی ندانست و خاطرنشان کرد: به‌طور مثال چنانچه بخواهیم در کشت محصول آب‌بری مثل ذرت خودکفا شویم، هزینه‌های هنگفتی که بابت خودکفایی بر ما تحمیل می‌شود بسیار بیشتر از عواید خودکفایی آن محصول است.وی افزود: همچنین خودکفایی در همه این محصولات فشار زیادی بر منابع تولیدات کشاورزی وارد و در ادامه منجر به کاهش ظرفیت کشت در سال‌های آینده می‌شود. به‌طور مثال در دوره‌ای به‌تولید ۱۷ میلیون تن گندم در سال رسیدیم، اما این امر ادامه نیافت و سال پس از آن، به تولید ۸ میلیون تن کاهش یافت و این یعنی یک سال فشار وارد کردیم و سال بعد متضرر شدیم.این مدرس دانشگاه تأکید کرد: همچنین سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی برای محصولات اساسی کشاورزی نباید منجر به غفلت ما در تولید سایر محصولات مورد نیاز کشور شود به‌این معنی که خودکفایی در تولید گندم نباید ما را در زمینه نخود و یا دیگر محصولات دچار وابستگی کند؛ بنابراین باید معقول و منطقی به‌سمت افزایش تولید برویم.
امکان خودکفایی ۹۰درصدی وجود دارد
البته سیدمجتبی خیام نکویی، رئیس سازمان تحقیقات آموزش ترویج کشاورزی معتقد است «ذهنیت غلطی شکل گرفته و آن اینکه هرچه جلوتر می‌رویم منابع ما محدود می‌شود و نباید به توان اکولوژیکی خودمان فشار بیاوریم و این جمله به این معناست که اگر ۱۲۵ میلیون تن تولید داریم باید به ۱۱۰ و یا حتی کمتر یعنی ۷۰ میلیون تن برسد و استدلال این است که منابع خصوصاً آب محدود است».
به‌گفته نکویی خرید و واردات غذا امر عادی نیست. غذا یک اهرم سیاسی است و تبدیل به سلاح شده است، این تصور که ما از منابعمان استفاده نکنیم و به‌سمت واردات برویم غلط است. ما باید علم و دانش و فناوری را به‌بخش کشاورزی وارد کنیم تا شاهد ارتقای تولید و بهره‌وری باشیم. بنابراین با تمرکز بر دانش، فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان تا بیش از ۹۰درصد امکان خودکفایی در محصولات وجود دارد.
نظر شما